فرونشست زمین در استان مرکزی، پیامد برداشت‌های غیرمجاز از منابع آبی است
رشد روزافزون جمعیت، بهره‌برداریِ بی‌رویه از پوشش گیاهی چراگاه‌ها و جنگل‌ها، سیلاب ویرانگر در پهنه‌ها و رودخانه‌ها، خشکسالی های چند سال گذشته و در کنار آن، روش‌های نادرست آبیاری در کشاورزی، زمینه‌ساز پدیده‌ی فرونشست زمین در برخی مناطق استان مرکزی شده است. به گزارش ایرنا، طبق تعریف مراکز تحقیقاتی زمین شناسی، پدیده فرونشست زمین شامل فروریزش یا نشست رو به پایین لایه های سطحی زمین است که می تواند دارای بردار اندک جابه جایی افقی باشد. حرکت از نظر شدت، وسعت و میزان مناطق درگیر محدود نیست و فرونشست می تواند در اثر پدیده های طبیعی زمین شناختی مانند انحلال، آب شدن یخ ها و تراکم نهشته ها، حرکت های آرام پوسته و خروج گدازه از پوسته جامد زمین یا فعالیت های انسانی نظیر معدنکاری، برداشت آب های زیرزمینی و نفت ایجاد شود. کارشناسان می گویند که وجود خشکسالی های پی درپی و کاهش بارش زمینه برداشت بی رویه از ذخایر زیرزمینی را در سال های گذشته در ایران به ویژه استان مرکزی افزایش داده و مکش آب از سفره های زیرزمینی باعث شده تا عمق خاک پوک و در نتیجه فرونشست لایه های خاک به وجود آید. مدیرکل منابع طبیعی استان مرکزی گفت: کاهش بارش ها در دشت‌های استان، پدیده نشست زمین به علت حفرچاه های غیرمجاز را نشان می دهد که در سال های ۱۳۸۲ تا ۱۳۸۸ در استان حفر شده و نمونه بارز آن افزایش سه برابری چاه های غیرمجاز است که در حوضه آبریز کویر میقان رخ داده و شمار این چاه ها از ۱۱۷۱ به ۳۸۵۹ حلقه رسیده و این مهم مولود پدیده نامبارک نشست زمین در حاشیه کویر میقان است. یوسف یوسفی افزود: تعادل بخشی به منظور جبران کسری مخزن آب های مخازن زیرزمینی و وضعیت منابع سفره های آبی استان مرکزی امری ضروریست و این مهم ضرورت تدوین برنامه زمانی مشخص را دو چندان کرده است. 
وی اظهار کرد: استفاده حداکثری از بارندگی‌های موجود برای تامین آب و تغذیه آبخوان‌ها، استحصال منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی به میزان مجاز در برداشت و استفاده بهینه از آب استحصالی که بیشترین سهم آن مربوط به بخش کشاورزی است از جمله اقدامات و برنامه‌های تدوین شده در این حوزه است. وی توضیح داد: شرایط اقلیمی خشک و نیمه‌خشک استان مرکزی، حفاظت خاک و آبخیزداری از سازنده‌ترین راهکارها برای مقابله با خشکسالی و کاهش اثرات کم آبی در این استان است. به گزارش ایرنا، مدیرکل منابع طبیعی استان مرکزی گفت: راهبردهای اساسی کنترل سیلاب، به تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی کمک می‌کند و این اقدامات موجب می‌شود قنات‌ها، چشمه‌ها و چاه‌ها با تولید آب بیشتر بتوانند زمین‌های کشاورزی بیشتری را پوشش دهند. یوسفی افزود: آبخیزداری یکی از شیوه‌های نوین حفاظت آب و خاک، مهار و پخش سیلاب‌ها است که باعث کنترل سیلاب‌های مخرب و نفوذ آب به داخل سفره‌های آب زیرزمینی می‌شود این شیوه به ویژه در مناطق خشک، نیمه‌خشک و حواشی کویر که به طور معمول هر از گاهی با جاری شدن سیلاب‌های مخرب با دبی لحظه‌ای بالا، مواجه هستند، مؤثر و راهگشا خواهد بود. وی اظهار کرد: یکی از راه‌های کاهش و مهار بحران کمبود آب، پرداختن به آبخیزداری است که ضمن توجه به مسائل اقتصادی ـ اجتماعی و زیست محیطی و حفظ منابع آب و خاک در حوضه های آبخیزداری، از علوم و تجربیات مختلف بهره گرفته است. یوسفی توضیح داد: درعملیات آبخیزداری نقش مردم کمتر دیده می شود و باید در برنامه ها مشارکت بهره برداران را لحاظ کرد. وی بیان کرد: برنامه‌های حفاظت خاک و آبخیزداری همسو با توسعه پایدار و با اعمال مدیریت مسئولانه بر منابع، علاوه بر نیازهای امروز به منافع آینده نیز توجه دارد و در این راستا استفاده از دانش و اطلاعات فراهم آمده از طریق پژوهش‌های علمی و تلفیق آنها با علوم طبیعی، آموزش، فرهنگ، ارتباطات و علوم اجتماعی از اهمیت و حساسیت ویژه برخوردار است. وی گفت: براساس نگرش و برنامه ریزی سیستمی و تکاملی که از ویژگی‌هایی چون جامع‌نگری و دوراندیشی برخوردار است، می‌توان به دستاوردهای قابل توجهی در خصوص حفظ و تامین منابع آب دست یافت. یوسفی افزود: بارندگی های استان در سال زراعی حاضر مناسب است و نیاز است با اجرای عملیات آبخیزداری برای کنترل و جمع‌آوری روان‌آب‌ها و تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی اقدام هدفمند انجام شود. وی بیان کرد: استفاده حداکثری از روان آب ها و علاوه بر کنترل سیلاب نسبت به تغذیه منابع آب های زیرزمینی که شامل چاه ها و قنوات استان از موضوعاتی است که باید به صورت اصولی به آن توجه شود. مدیرکل منابع طبیعی استان مرکزی گفت: تغذیه مصنوعی آبخوان های منطقه، کنترل سیلاب و کاهش اثرات تبخیر مهمترین اقدام در مناطق خشک و نیمه خشک استان مرکزی است که در نهایت کنترل فرونشت زمین را رقم می زند. مدیرکل مدیریت بحران استانداری مرکزی نیز در این خصوص گفت: تداوم پدیده خشکسالی در سال های اخیر و برداشت های غیرمجاز از سفره های آب های زیرزمین خطر فرونشست زمین را در این استان محتمل کرده است. سعید فرخی افزود: بر اساس مستندات موجود درحال حاضر در شهرستان ساوه چند سانتیمتر زمین فرونشست کرده است که علت بروز آن باید با دقت و با نگاه کارشناسی کاویده شود. وی اظهار کرد: درباره خطر فرونشست زمین در استان مرکزی مطالعات و کار کارشناسی مدون و مطالعات علمی انجام نشده است و امکان پیش بینی در این زمینه نیست. فرخی گفت: اتصال شبکه فاضلاب خانگی و جلوگیری از نفوذ پذیری آب به سفره های زیرزمینی، خطر بروز فرونشست زمین را تشدید می کند. مدیرکل مدیریت بحران استانداری مرکزی گفت: الزام مطالعات جامع در استان مرکزی بر مبنای مشاهدات کارشناسان و اثبات علمی این موضوع دراستان در دست بررسی است. به گزارش ایرنا، مدیرعامل شرکت آب منطقه ای مرکزی نیز، دلایل عمده فرونشست زمین را برداشت اضافه، حفرچاه های غیرمجاز، افت سطح آب های زیرزمینی و بروز خشکسالی عنوان کرد. عزت الله آمره ای افزود: مطالعات پایه و رصد فرونشست زمین دراستان در برنامه کارشناسان است و با جمع آوری اطلاعات و استخراج آمار امکان هر گونه پیش داوری امکان پذیر نیست. وی اظهار کرد: هم اکنون ۲۶۰۰ حلقه چاه غیرمجاز فعال کشاورزی در استان مرکزی وجود دارد که از این تعداد ۲۸۴ حلقه در اراک و قبل از سال ۸۵ حفر شده است. وی گفت: تمامی چاه هایی که بعد از سال ۸۵ در استان حفر شده اند به منظور جلوگیری از گسترش پدیده خشکسالی و عواقب آن تا گرفتن حکم قطعی قضایی باید مهرو موم شوند؛ و افزود: حدود ۴۰۰۰ حلقه چاه غیرمجاز در استان مرکزی شناسایی شده که از ۱۶۰۰ حلقه آن مربوط به قبل از سال ۸۵ و ۲۴۰۰ حلقه نیز غیرمجاز و مربوط به بعد از سال ۸۵ تا کنون است. وی افزود: انسداد چاه های غیرمجاز و پیشگیری از حفر چاههای جدید غیرقانونی از طریق تقویت گروه های گشت و بازرسی از جمله مهمترین برنامه های این شرکت در سال جاری برای حفاظت از منابع آبی استان مرکزی است. آمره ای، یکی از دلایل مهم افت آب های زیرزمینی در استان را برداشت بی رویه برای آبیاری زمین های کشاورزی عنوان کرد و افزود: عده ای از کشاورزان برای آبیاری زمین های خود بدون توجه به بحران آب در استان، اقدام به حفر غیرمجاز چاه می کنند که این امرسبب کاهش منابع آبی در استان و ناپایداری سفره های آب زیر زمینی می شود. مدیرعامل سازمان های مردم نهاد استان مرکزی نیز در این خصوص گفت: فرو نشست زمین، یکی از خطراتی است که به شدت عرصه زمین را تهدید می کند و نباید از آن غافل شد. سیاوش آقاخانی افزود: این حادثه غیرمترقبه به علت افت غیر متعارف سطح آب سفره های زیرزمینی رخ می دهد و براساس آماری که وزرات نیرو اعلام کرده، متوسط افت سطح آب منابع زیرزمینی ۱۵ تا ۲۰ متر بوده است. وی اظهار کرد: در دشت ممنوعه منابع زیرسطحی اراک با کاهش منابع آبی به مرور زمان درحال خالی شدن است که این فرونشست به تخریب ساختمان ها می انجامد. وی توضیح داد:حفره های ۱۰ تا ۱۵ سانتیمتری ناشی از فرونشست زمین در محیط شهری به پی ساختمان ها آسیب جدی وارد می کند و ترک دیوار منازل را سبب می شود. آقاخانی گفت: فرونشست زمین و در نتیجه کاهش عمق خاک باعث می شود تا تاسیسات خدماتی که از زیر زمین منتقل شده دچار شکستگی شده و خسارت زیادی به همراه داشته باشد. وی افزود: متاسفانه روند بهره برداری غیراصولی از آب های زیرزمینی در چند سال اخیر مدیریت نشده و نیازمند برنامه مدون و اثرگذار برای گذر از شرایط فرونشست زمین است. مدیرعامل سازمان های مردم نهاد استان مرکزی گفت: در صورتی که مدیریت بحران استان به این موضوع به شکل جدی نپردازد و برای آن تدبیر مدبرانه نیندیشد استان در آینده نه چندان دور با چالش جدی مواجه می شود.
|
